De Bijbel in gewone taal

Bijbelvertalen is in. Na de Naardense Bijbel (NB; 2004), de Nieuwe BijbelVertaling (NBV; idem) en de Herziene Statenvertaling (HSV; 2010) verschijnt er deze maand weer een nieuwe Bijbelvertaling: de Bijbel in Gewone Taal (BGT). Blijkbaar is er vraag naar Bijbels, en dan vooral in begrijpelijke, hedendaagse taal.

Overmits de aloude Staten-Vertaling voor den hedendaagsen lezer zwaar is om te verstaan, dewijl deszelfs zinsopbouw te moeielijk is voor vele menschen, en deszelfs woorden, alsmede derzelver schrijfwijze, al te zeer verouderd zijn geworden, en deszelfs tale te zeer gelijkt naar het Hebreeuws en het Grieks, van waar deze Bijbel is overgezet, menen nieuwerwetse lezers ene nieuwe Bijbelvertaling van node te hebben.

Nou, die is er dan. De BGT is lekker makkelijk, iedereen kan het snappen. Korte zinnetjes, simpele woorden. Want de BGT heeft maar 4000 verschillende woorden. Dus daar zit er vast geen eentje bij die jij niet kent. En het mooiste is, je kunt het Hebreeuws en het Grieks er niet meer in terugvinden. Elk bijbelboek heeft dezelfde makkelijk leesbare stijl. Dus zelfs als je te jong of te dom bent om de NBV te snappen kun je nu de Bijbel lezen. Mooi toch?

In 1951 verscheen ook al een bijbelvertaling, de Nieuwe Vertaling of NBG-vertaling. Inmiddels wordt die door velen reeds als verouderd beschouwd. De HSV is dan wel een grondige herziening van de oude Statenvertaling (SV), maar lijkt daar toch nog te veel op, naar veler smaak. De onvolprezen Naardense Bijbel hanteert wel hedendaags Nederlands, maar op vele plaatsen toch, om dicht bij de grondtekst te blijven (brontaalgericht), een ongewone zinsbouw. De NBV was tot nu toe – afgezien van oudere 'hertalingen' als Het Boek en de GrootNieuwsBijbel (GNB) – de meest vrije, oftewel doeltaalgerichte vertaling. Maar schijnbaar waren er mensen die die op sommige plaatsen toch nog te moeilijk vonden, of stonden er toch nog woorden in die ze niet kenden.

In ieder geval is er nu keus te over; uitgezet in een reeks van brontaalgericht → doeltaalgericht:

SV+NB – HSV – NBG – NBV – GNB – BGT. De laatste is nagenoeg een Jip-en-jannekebijbel (JJB).

Wel benadrukken de BGT-vertalers dat de Bijbel in Gewone Taal niet is bedoeld als vervanging van de 'echte Bijbel' maar slechts ernaast gelezen moet worden als toelichting; hoewel hij vertaald is uit de grondtalen is het inderdaad meer een bijbelverklaring (parafrase) dan een echte vertaling. Het is echter zeer de vraag of de BGT ook als zodanig zal gaan dienstdoen. Professor Oussoren, de vertaler van de NB, voert weliswaar een pleidooi voor concordant vertalen (hetzelfde woord in de grondtekst weergeven met hetzelfde Nederlandse woord; een aanpak die in de NB redelijk consequent is doorgevoerd, maar in de SV en de HSV beduidend minder), maar is tevens erg verguld met de BGT. Hij pleit er zelfs voor de BGT te gebruiken als kanselbijbel. Het gevolg laat zich gemakkelijk raden: geen verklaring, maar een vervanging voor de bestaande vertalingen.

Is dat erg? Ja. Ten eerste is het een verarming van de taal als alle minder gangbare woorden worden vermeden*. Ten tweede is het een verarming van de literaire stijl van de Bijbel als elk gedeelte – oud en minder oud; geschiedenis, brief, profetie, gedicht – in dezelfde simpele stijl wordt geschreven en beeldspraak moet worden uitgelegd of wegvertaald. Ten derde is het een verarming van de bijbelse boodschap als alles in dezelfde eenvoudige bewoordingen moet worden weergegeven; kernbegrippen als "genade", "barmhartigheid" en "gerechtigheid" worden vervangen door eigentijdse woorden die de lading niet dekken en ook al voor andere begrippen gebruikt worden, en niet meer zo herkenbare gedachten als "omwille van Zijn naam" (Ps. 23:3) worden weggepoetst en vervangen door een meer op onszelf gerichte vertaling "zo goed is hij" (let ook op de kleine letter bij "hij" voor God).

Ik pleit voor parallelbijbels, bijvoorbeeld SV/NBV of NB/BGT. Dát is de manier om mensen die niet vertrouwd zijn met de Bijbel ermee vertrouwd te maken zonder hen het idee te geven dat wat ze in de vrije vertaling lezen echt is wat er eigenlijk in de tekst staat; want hoe meer doeltaalgericht, hoe meer eigen interpretatie vertalen vereist. Een parallelbijbel is daarom beter dan een compromisvertaling (NBG, HSV) en veel beter dan een Bijbel in de omgangstaal.

*De SV telt ruim 20.000 verschillende woorden, de NBV de helft (11.000) en de BGT slechts 3800 (ervan uitgaand dat de telwijze hetzelfde is). Iemand merkt op: "Als dit zo doorgaat hebben we na twee volgende vertalingen geen woorden meer nodig".